Magnhild Folkvord, Aksjonskomiteen for sekstimarsdagen, holdt dette innlegget på Trondheimskonferansen 27. januar 2019
På 1880-talet gjekk arbeidsfolk i Noreg i kamptog for normalarbeidsdagen og stemmeretten 17.mai.
I 1889 bestemte ein fagleg konferanse i Paris at 8-timarsdagen skulle vera den felles internasjonale kampsaka for fagrørsla, og 1. mai den felles kampdagen. Parolen var 8 timar arbeid – 8 timar kvile – 8 timar fritid.
Tida gjekk, og 1.mai-toga gjekk. (bilete av 1.maitog på Krokan ved Rjukan 1908 og Glomfjord 1918).
Det tok til å røyna på tolmodet blant arbeidarane.
- mai 1918 i Trondheim
Ved dei mekaniske verkstadene i byen var det i halvsjutida om morgonen møtt fram ein større styrke av både uniformerte og sivile politifolk, «antagelig for å beskytte de som vilde bryte beslutningen om gjennemførelse av 8-timerskravet og begynde arbeidet etter den gamle arbeidstid» skreiv avisa Ny Tid, den gongen ei radikal arbeidaravis som kom ut i Trondheim. (2.5.1918.)
Det vart ikkje mykje å gjera for politifolka, berre nokre få arbeidarar møtte fram. Ved Ørens mek. verksted møtte ingen opp til det som hadde vore vanleg arbeidstid. Men da arbeidarane kom klokka 8, slik dei sjølve hadde bestemt, møtte dei ein stengd port med ein plakat som sa «Porten er som vanlig stængt fra arbeidstidens begyndelse og aapnes først frokosttiden». Arbeidarane gjekk heim, og i frukosten var det også nokre av dei som hadde komme tidlegare som gjekk heim.
Dermed var det full stans, ikkje berre på Trondhjems mek. Verksted, men også på andre jernindustriverksemder som var tilslutta arbeidsgivarforeininga. Slik var det også på hermetikkfabrikkane og bryggeriet.
Ein historisk dag – men ikkje i historiebøkene
2.mai 1918 vart ein historisk dag for arbeidsfolk i Noreg, men ein dato som ikkje har fått plass i historiebøkene, og heller ikkje har vore noko stort tema i opplæringa av tillitsvalde på Sørmarka og andre stader, iallfall ikkje så langt eg veit.
Kva var det som skjedde? Noko så enkelt – og dramatisk – som at fleire tusen arbeidarar tok 8-timarsdagen, heilt bokstaveleg. Dei gjekk heim frå jobben etter åtte timars arbeid.
Det var ei vel planlagt markering. Oppmodinga hadde gått ut frå ein arbeidarrådskonferanse tidlegare på våren: Har vi ikkje fått 8-timarsdagen innan 1. mai, tar vi den 2. mai. Arbeidarråda var meir aktivistiske enn toppen av fagrørsla, og meir direkte inspirerte av revolusjonen i Sovjet året før.
Eit 30 år gammalt krav
Situasjonen på den tida: åttetimarsdagen hadde vore eit felles krav for den internasjonale fagrørsla i nesten 30 år.
På ein del arbeidsplassar var 8-timarsdagen alt innført, med lokale avtalar, og somme stader med humant innstilte arbeidsgivarar. Throne Holst, den tids eigar av Freia sjokoladefabrikk i Oslo, var ein av desse. Han sørga for at arbeidstida per veke gradvis vart redusert frå 60 timar i 1898, og han var tidleg ute med 8-timarsdagen. På Freia vart 8-timarsdagen innført i starten av 1918, altså før arbeidarråda sendte ut sin parole.
Hovudsaka med parola frå arbeidarråda og dei aksjonane som kom 2. mai var å få fastslått 8-timarsdagen for alle, slik at ein ikkje skulle vera avhengig av velvilje og humanistisk innstilling hos dei einskilde arbeidsgivarane.
I Trondheim stod arbeidarrådsrørsla sterkt, og førebuingar til aksjonen var gjort i god tid før 1. mai. Arbeidarrådet hadde sendt oppmodinga om å gjennomføra 8-timarsdagen seinast innan 1.mai til alle verksemder i byen, med forslag om korleis den nye arbeidsdagen kunne sjå ut: Arbeidstid kl 8-18 dei fem første dagane i veka, middagspause kl 12.00–13.30. Laurdag arbeidstid kl 7–13, med ein halv time frukost. Ingen av bedriftene svarte på dette. 30. april kom ein deputasjon av arbeidarar til møte med sjefane for dei største bedriftene, og gjorde det klart at åttetimarsdagen kom til å bli innført frå og med 2. mai, med den tidsinndelinga som arbeidarrådet hadde foreslått. Arbeidsgivarane svarte at dei ville ikkje respektera anna arbeidstid enn den som var «tarifmæssig fastslaat».
I hovudstaden hadde Thune fabrikkar eitt av dei første arbeidarråda. Her hadde arbeidarane møtt opp til vanleg tid 2.mai, og etter åtte timars arbeid slo ein av arbeidarane med ein hammar på eit sagblad. Det var signalet: I samla tropp forlet dei om lag 500 arbeidarane arbeidsplassen, dei tok åttetimarsdagen, og frå og med den dagen var åttetimarsdagen innført på denne arbeidsplassen. Mange andre stader i landet, mellom anna på Hydro sine anlegg i Telemark, i Odda og i Glomfjord i Nordland gjennomførte arbeidarane tilsvarande aksjonar
Avisa Nidaros innførte 8-timarsdag i trykkeriet 30. april, og dei som ikkje alt hadde 8-timarsdag i Adresseavisen, fekk det også. Også ved Vikans boktrykkeri i Trondheim var 8-timarskravet gjennomført. Men andre arbeidsgivarar var meir gjenstridige.
Arbeidarrådet fekk fullmakt frå 3000 arbeidarar til å «proklamere fuld arbeidsstans i samtlige private og offentlige bedrifter fra og med mandag 6. mai kl 6 fm.» og til å avgjera kor lenge arbeidsstansen skulle vara.
Dermed var situasjonen, med utsikt til omfattande streik i både private og offentlege verksemder frå og med måndag 6.mai kl 6 om morgonen, så alvorleg at borgarmeisteren i Trondheim, Hans Jørgen Bauck, såg seg nøydd til å gripa inn. Han oppmoda arbeidarrådet til å prøva forhandlingar, og tilbaud sjølv å ta kontakt med både landsorganisasjonen og arbeidsgivarforeininga dersom han fekk eit positivt svar frå arbeidarrådet. På same tid oppmoda han arbeidarrådet til å hindra den arbeidsstansen som var varsla.
Arbeidarrådet godtok framlegget om forhandlingar og utsette den varsla streiken – på visse vilkår: dei organiserte arbeidarane i byen måtte vera representerte ved eventuelle forhandlingar, og dei arbeidsrettssakene som alt var varsla, måtte innstillast.
Ikkje tid til å gå i detalj om det som skjedde vidare her i byen, forhandlingsmøtet 15.juni oppfatta arbeidarane meir som eit forhøyrsmøte enn forhandlingsmøte. I følgje avisa Ny Tid gav det ikkje det møtet noko resultat.
«En av arbeiderbevegelsens aller største seire»
Historikaren Edvard Bull, som har skrive mykje om arbeidarhistorie, har sagt det slik: «Arbeiderrådsbevegelsen hadde vist at kravet var så brennende i arbeiderklassen at en måtte regne med fortsatte aksjoner hvis det ikke ble oppfylt. Arbeidsgiverne våget ikke lenger å stritte imot, og åttetimersdagen ble tariffestet. 1. juni 1919 ble den lovfestet. Dermed hadde den norske arbeiderbevegelsen vunnet en av sine aller største seire.» (Edvard Bull: Arbeiderklassen i norsk historie, s.262.)
Lov- og tarifffesting av åttetimarsdagen gjorde sjølvsagt ikkje slutt på utbyttinga av arbeidsfolk. Men det vart likevel sett viktige grenser for kor stor del av døgnet arbeidsgivaren skulle ha lov til å styra over arbeidaren. Parolen om «8 timar arbeid, 8 timar kvile, 8 timar fritid» høvde godt for industriarbeidarmannen. Ikkje alle arbeidarkvinner opplevde at åttetimarsdagen gav dei åtte timar fritid.
Vi kan også merka oss at forkortinga av normalarbeidsdagen heller ikkje gjaldt alle. Td var kontor- og varehandel ikkje omfatta av lovendringa i 1919, og heller ikkje da det som seinare vart arbeidsmiljølova vart revidert i 1936. Sjukepleiarane fekk ikkje åttetimarsdag før i 1937, etter at dei hadde laga sin eigen underskriftsaksjon.
Det vart gjort mange undersøkingar av verknaden av åttetimarsdagen i dei vestlege landa, og oppsummeringane var svært positive. Fortkortinga av arbeidstida hadde ført til meir bruk av maskinar og betre maskinar, og betre og meir effektiv organisering av arbeidet, arbeidarane var friskare, det vart færre arbeidsulykker. Svært mange oppsummerte at arbeidarane produserte like mykje på åtte timar som før på ti timar.
Nytt krav i tronge tider
Så snart 8-timarsdagen var på plass, var offensive arbeidarar klare med kravet om seks timars arbeidsdag.
Gruvearbeidarane i Sulitjelma måla over 8-talet på fana si, og sette eit 6-tal i staden. Gruvearbeidarar både i Tyskland og i Sulitjelma reiste krav om sekstimarsdag for dei som arbeidde under jorda. Ein notis i Lofotposten i januar 1920 fortalde at arbeidarar Ruhrdistriktet kravde seks timars arbeidsdag, regjeringa kravde ni. Dei som arbeidde i dei mest helsefarlege delane av Hydro sine verksemder på Rjukan og Notodden kravde seks timars skift av helsemessige grunnar. Men det tok lang tid å få det innført. På 1920- og 1930-talet, da arbeidsløysa var stor, var det mange fagforeiningar som stilte krav om seks timars arbeidsdag for å dela på arbeidet. I 1928 gjennomførte Borregård fabrikker ei omfattande rasjonalisering som førte til ei «bedriftsinnskrenkning på 300 mann». Borregårdsarbeidarane kravde at gjevinsten av rasjonaliseirnga skulle komma arbeidarane til gode, og at bedrifta skulle innføra seks timarsdag. (Norges kommunistblad 27.11.1928.) Kor langt dei kom med kamp mot oppseiingane er uvisst, men sekstimarsdag fekk dei ikkje. I mai 1934 vart det halde eit fellesmøte av murarar, murarbeidarar, elektrikarar og heismontørar som drøfta sekstimarsdagen. Dei gjorde eit vedtak om å be foreiningsstyra ta opp arbeidet med å få gjennomført 6 timars arbeidsdag ved kommande tariffrevisjon. (Arbbl 4.mai 1934.)
Kort oppsummert: i mellomkrigstida var sekstimarsdagen eit mannskrav. Dessverre var det ikkje mange som fekk det innfridd.
Heilt sia industrialiseringa starta, har den teknologiske utviklinga gjort produksjonen stadig meir effektiv, og meirverdiproduksjonen har auka for kvar tid. Ikkje minst har utvikling av datateknologi dei siste tiåra ført til ein enorm effektivitetsauke, ikkje berre i industrien, men også i ein del tenesteproduksjon. Eg veit ikkje kor mange som kan minnast tilbake til den gongen kjøpmannen og butikkdamene stod og rekna saman prisen på mjølk og brød og mjøl og rosiner med papir og blyant. Dagens REMA, RIMI, KIWI og konkurrentane deira treng berre ein brøkdel så mange tilsette som det trongst for tilsvarande omsetning på 1950-talet. Men det betyr ikkje at det er dei som jobbar i desse butikkane som har blitt millionærar.
Utan å bruka tid på nøyaktig utrekning av produktivitetsveksten kan vi slå fast at dei tilsette berre har tatt ut ein brøkdel av produktivitetsveksten i auka lønn og/eller fritid. På same tid har arbeidstidsforkorting verka som ei ekstra drivkraft for enda meir effektivisering.
På 1930-talet trudde optimistiske økonomar, som Keynes, at tre timars arbeidsdag ville vera nok for barnebarna, med den forventa teknologiske utviklinga.
For lite kravstore?
No har det ikkje gått akkurat slik. Sånn sett er vi kanskje litt lite kravstore vi som dei siste 30 åra har sagt at seks timars normalarbeidsdag er nok. Frå arbeidsgivarsida og deira politiske handlangarar er kravet heile tida at vi skal arbeida meir. Ingen vil argumentera for tolv timars arbeidsdage, men det blir snakka mykje om fleksibilitet. Det ideelle er arbeidaren som kan arbeida opp til ti-tolv timar når det trengst, og kanskje mindre enn seks timar om det skulle vera nok. Og sjølvsagt til ein lågast mogeleg kostnad. (NB! Her snakkar eg ikkje om dei som har spesielle avtalar om arbeidstid, som td i Nordsjøen.)
Dette er kampen om prisen på arbeidskrafta. Men det er også ein kamp om tida vår, ikkje berre om ferie og helgedagar, men om korleis kvar einaste kvardag skal sjå ut. Kor mykje av døgnet skal vi få rå over sjølve, kor mange timar skal vi selja til arbeidsgivaren? Kva slags liv skal folk få lov til å leva?
Jamført med dei som kjempa for 8-timarsdagen i 1918, er det mange som i dag bruker vesentleg meir tid på jobben om vi reknar med reisetid til og frå jobb. Men døgnet har framleis berre 24 timar, og søvnbehovet er omtrent det same som for 100 år sia.
Mannskrav og likestillingskrav
Det gamle mannskravet om sekstimarsdagen vart eit likestillingskrav etterkvart som store mengder kvinner vart yrkesaktive i løpet av 1970-talet. Ansvaret for hus og heim og ungar er ikkje lenger berre ei sak for kvinnfolk. Ikkje minst har pappapermen bidratt til at mange menn av den yngre generasjonen gjerne vil ha meir tid i lag med ungane. Og barndommen varer som kjent mykje lenger enn pappapermen. Organiserte og uorganiserte aktivitetar krev foreldre som kan delta, og det krev tid. Sekstimarsdag vil gi eit vesentleg betre utgangspunkt for dei som er to til å dela på arbeid og ansvar i heimen.
Eg stiller meg på ingen måte bak statsministeren sitt krav om at det skal lagast fleire ungar, dei som har ungar, veit at det kan vera krevjande nok med ein eller to. Men dersom statsministeren meiner alvor, kunne ho jo prøva å innføra sekstimarsdagen først, så fekk vi sjå om det vart fleire ungar av det. Det ville iallfall bety betre tid for dei som er eller ønsker å bli foreldre.
(bilete frå Samorg-toget i Oslo i 1981)
Sia vi begynte å ta opp att det gamle kravet om sekstimarsdagen på 1980-talet har det komme nye argument til. Den økonomiske veksten har gjort at dei fleste har fått betre råd, det materielle overforbruket har auka i ein grad som trugar både klima og miljø. SSB har varsla at dersom den økonomiske veksten held fram som den har gjort i seinare tid, vil det private forbruket kunna bli to-tre-dobla i løpet av nokre tiår. Kva betyr det? Vi bør ikkje eta oss meir enn mette, det er grenser for kor mykje vi kan kle på oss, kor mange hus, hytter, bilar, osv vi kan forbruka. Men talet på flyreiser veks meir og meir, og den auken ventar ikkje på at flya skal bli utsleppsfri.
Om noko av den økonomiske veksten kan takast ut i tid istadenfor pengar, vil det derfor gjera godt på fleire vis – betre kvardagar for den som må arbeida for å leva, betre tid til å leva for den som må arbeida, og litt mindre av det klimaskadelege overforbruket. Seks timars arbeidsdag kan gjera at den økonomiske veksten blir litt mindre.
Korleis møta robotiseringa?
Og det kan bli viktig å skaffa arbeid til fleire. Den teknologiske utviklinga gjer mange av dagens jobbar overflødige på sikt. Og sjølv om ikkje alle drøymer om lønnsarbeid, vil det,slik samfunnet er organisert i dag, vera viktig for dei fleste å ha ein jobb som gir ei brukbar inntekt, og vi kjem ikkje unna at lønnsarbeidet inntil vidare også er ein viktig faktor for å delta i samfunnet for dei fleste. Vi kan drøyma om eit samfunn utan lønnsarbeid, men vi er ikkje heilt der enno.
Sekstimarsdagen vart ikkje realitet under arbeidsløysa i mellomkrigstida, men den parolen kan raskt bli meir aktuell. Kor snart robotisering og effektivisering i våre dagar vil gjera store mengder arbeidsfolk arbeidslause, veit vi ikkje, men det kan vera lurt å tenkja tanken litt før det skjer.
Sekstimarsdagen vil også gi betre vilkår for dei som er opptatt av det til tider oppskrytte demokratiet. Organisering og demokrati tar tid. Dersom vi meiner at det er viktig at folk deltar, både i idrettslaget, foreldreutvalet, lokalpolitikken og kva som elles kan vera aktuelt, så trengst det fri tid.
Meir inkluderande arbeidsliv
Eg har vore skeptisk til IA-avtalen heilt si den dukka opp første gongen, men eg synest det vil vera ein god ide å arbeida for eit meir inkluderande arbeidsliv.
IA-avtalen har motstridande målsettingar – å redusera sjukefråveret, og å få fleire til å stå lenger i jobb. I den nyaste versjonen, som gjeld frå 1.1.2019, heiter det å redusere sjukefråværet (med ti prosent samanlikna med årsgjennomsnitt for 2018), og å redusera fråfallet frå arbeidslivet. Det siste gjeld i hovudsak langtidssjukmelde som etterkvart går over til uføretrygd eller tidlegpensjonering. Tidlegare delmål om å «øke sysselsettingen av personer med nedsatt funksjonsevne» er ikkje med lenger.
Altså gjeld IA-avtalen frå og med i år berre dei som alt har ein plass i arbeidslivet. Tar vi målsettingane på alvor, er det all grunn til å anbefala sekstimarsdagen som eit sentralt verkemiddel.
NTL har sagt det klart at dersom folk skal kunna stå lenger i jobb, vil sekstimarsdagen vera ei god hjelp.
Dette stemmer med erfaringane frå folk som har hatt høve til å prøva sekstimarsdagen. «Får vi jobba slik i ti år, kan vi bli gamle i denne jobben», sa ei av dei tilsette i den barnehagen på Namsos som hadde sekstimarsforsøk i 2009. Det same sa fleire av dei som var med på tilsvarande forsøk i eldreomsorg og reinhald på den tida. Men forsøka vart ikkje vidareførte, og somme av dei eldste valde afp så raskt dei kunne.
Min påstand er at også somme av dei som står heilt utanfor arbeidslivet fordi dei ikkje har hatt helse til lange arbeidsdagar, ville kunna jobba, og kanskje greia full jobb om det var sekstimarsdagen som gjaldt. – Men dei er altså ikkje interessante i den nyaste versjonen av IAavtalen, sjølv om det framleis heiter inkluderande arbeidsliv.
Vellykka forsøk med sekstimarsdag
For om lag ti år sia var ei rekke forsøk med sekstimarsdag i gang, og fleire av dei gjekk over til å bli varige ordningar. Om det var tilfeldig at fleirtalet av forsøka faktisk gjekk føre seg i Trøndelag, veit eg ikkje. Alle forsøk har det eintydige resultatet at det fungerte godt. Men eit viktig atterhald: dei tilsette, tillitsvalde, verneombod må vera aktivt med på planlegginga. Der er Tine eit strålande eksempel til å læra av. Tine på Heimdal er også den verksemda som har gjort sekstimarsdagen til ei varig ordning for alle tilsette, og som ikkje berre har halde opp produksjonen, men til og med har auka den etter at dei starta med sekstimarsdag.
Einaste måten å få eit forsøk med sekstimarsdag til å framstå som mislykka, er om det er sett som eit mål å få ned sjukefråværet i løpet av forsøket. Ebba Wergeland har i mange samanhengar forklart kor meiningslaust det er. Det blir korkje mindre influensa eller færre beinbrott om arbeidsdagen blir kortare. Men der det er målt, har folk gjerne rapportert om betre opplevt helse, som er noko anna enn talet på sjukmeldingsdagar. Det handlar om å kjenna seg friskare, sova betre, vera betre opplagt til både arbeid og andre ting ein har lyst til å gjera.
Korleis kan vi så komma vidare med eit krav som faktisk har djupe historiske røtter, men som det til no har verka så vanskeleg å realisera?
Det gjekk 30 år frå åttetimarsdagen vart definert som eit felles internasjonalt krav til den var gjennomført for det store fleirtalet i Noreg.
Så gjekk det nesten 70 år til før normalarbeidsdagen vart redusert med ein halvtime til 7,5 timar. Vel 30 år seinare er den framleis 7,5 timar. Ein kan bli pessimist av mindre. Men Gerd-Liv Valla, til no den einaste LO-leiaren som har snakka positivt og offensivt om sekstimarsdagen, har innført ei meir positiv tilnærming: Den første halvtimen fekk vi i 1987, no står det att tre halvtimar før sekstimarsdagen er i mål.
Det var tariffoppgjeret i 1986 som vart brukt for å redusera arbeidstida med ein halvtime. Dersom fagrørsla går inn for det, må det same kunne gjerast i kommande tariffoppgjer. Det vil seia at ein byttar pengar mot tid. Ikkje alle har råd til å redusera kronekravet. Eg tar for gitt at dei mekanismane som tidlegare har vore brukt til nytte for dei lågast lønte, framleis må brukast. Men eg vågar også å påstå at dei fleste har råd til å avstå noko av kronetillegget for å få litt meir fritid.
Avslutningsvis vil eg venda tilbake til der eg starta, aksjonane 2. mai 1918
Kan vi tenkja oss eit liknande opplegg fram til sekstimarsdagen er på plass: 2. mai går folk frå jobben etter seks timar, samling på torget med appellar om krava i det kommande tariffoppgjeret? Skal det fungera, krev det kollektiv handling. I 1986 var det to lokale fagforeiningar i Oslo som gjennomførte ein to timars politisk streik 8. mars, og gjekk frå jobben etter seks timar. Det skapte ingen verdsrevolusjon, men var ei tydeleg markering framfor tariffoppgjeret.
Kvifor har det tatt så lang tid å komma vidare etter 1986? På 1980-talet vart kravet om sekstimarsdagen for ein stor del framført som eit kvinnekrav – av den gode grunn at det var flest kvinnfolk som kjente på kroppen at åttetimarsdagen var for lang. Noko som førte til at mange kvinner meir eller mindre frivillig valde deltidsarbeid – med dei følgjer det har for lønn og pensjon. Dette har også arbeidsgivarane forstått å utnytta, slik at mange jobbar har blitt organiserte med umogelege deltidsbrøkar i kvinnerike yrke.
Eg trur også at det den gongen på 1980-talet fanst mektige menn i fagrørsla som tykte sekstimarsadagen var eit litt plagsamt krav, det utfordra machomannen som var van med å starta tidleg om morgonen, jobba og slita med lange arbeidsdagar, utan å vera nøydd til å ta omsyn til barn som skulle leverast eller hentast i barnehagen.
Minst to tankar i hovudet på ein gong
Vidare forkorting av normalarbeidsdagen til vi når sekstimarsdagen krev ei einheitleg og samla fagrørsle der både menn og kvinner prioriterer dette som eit svært viktig krav – ikkje berre noko ein tar opp når alle andre viktige saker er løyst.
Erfaringane frå 1918 seier tydeleg at det er arbeidsfolk på grasrota som må handla, leiinga i fagrørsla må pressast nedanfrå. LO sitt handlingsprogram i denne kongressperioden har eit avsnitt om arbeidstid, det skal utarbeidast ein plan for vidare forkorting av arbeidstida. Denne planen er det til no ikkje gjort noko med, halvvegs i perioden. Det har vore snakka mykje om heiltidskultur, både frå LO-leiinga og av ein del politikarar. Så lenge det ikkje blir kopla til sekstimarsdagen, blir dette ein streng moralsk peikefinger retta mot slitne kvinner som arbeider deltid.
Vi kjem ikkje unna at det ligg ei kjønnsmotseiing i haldninga til sekstimarsdagen i fagrørsla, det kjem mellom anna til uttrykk i at Fagforbundet, det absolutt største og mest kvinnerike forbundet i LO i lang tid har framført alle dei gode argumenta for sekstimarsdagen, medan leiinga i det mannsdominerte Fellesforbundet har vore konsekvent motstandar av sekstimarsdagen. Det er i seg sjølv eit større spørsmål eg ikkje rekk å gå grundig inn på her. Men nokre moment:
Tradisjonelt har mannen vore forsørgjaren. Det har eksistert nokre maskuline ideal om arbeidsmannen som startar tidleg om morgonen, jobbar hardt, kjem sliten heim, medan det som oftast var ei kvinne der som tok hand om hus og heim. Kvinner har for ein stor del tilpassa sitt lønnsarbeid, mange med deltid, slik at dei kunne ta ein vesentleg del av heimeansvaret.
Dette er i endring, men det ligg nokre haldningar der som framleis verkar – om ikkje så sterkt som før.
Da skiferarbeidarane på Minera på Oppdal starta med sekstimarsdag for om lag tolv år sia, hende dei at det kom kommentarar frå andre menn av typen «du skal vel berre ein snartur innom jobben, du?» Var det uttrykk for misunning el skepsis? Var det ein underliggjande tvil om ein skikkeleg arbeidskar kunne få gjort det han skulle på berre seks timar? Kanskje var det både skepsis og misunning frå ein som ikkje hadde sekstimarsdag.
No til dags er det i svært mange tilfelle eit like stort problem for menn som for kvinner at lange arbeidsdagar må samordnast med levering og henting i barnehage, skolefritids, fotballtreningar, korpsøvingar og alt det andre ungane skal ha tid til i tillegg til skolen. For ikkje å snakka om at dei fleste foreldre ønsker å ha tid til uorganisert samvær med ungane.
Fedrar som har hatt pappaperm ønskjer å dela meir av kvardagane med ungane, også etter at permisjonen er over. Min draum er at desse fedrane skal samla seg og seia høgt i kor at dei treng sekstimarsdag, og at dei er villige til å prioritera kortare arbeidstid i tre kommande tariffoppgjer.
Eg blir optimist når eg les i nyaste Magasinet for fagorganiserte (www.frifagbevegelse.no) om tømraren Alexander som vil ha sekstimarsdag, og siterer litt frå intervjuet med han:
– Det må være det ultimate tegnet på likestilling at man kjemper for noe både menn og kvinner vinner på sammen, sier tømrer Hopland-Wøien, som håper å høre fra mange menn og småbarnsfedre framover.
– Ikke sitt og vent på at kvinner skal invitere oss inn i kampen for sekstimersdagen. La oss støtte opp om dem og bli med og løfte denne saken videre, oppfordrer han.
Lokførar Janne Lisesdatter Håkonsen sa fredag at det vi vil ha, det må vi ta. I 1918 var det mange som tok åttetimarsdagen til beste for dei fleste.
Når blir det mange nok som vil ta sekstimarsdagen? Skal vi venta til vi har vunne kampen mot EØS, for pensjon og likelønn, mot høgreliberalismen? Fagforeiningsfolk har god trening i å ha fleire tankar i hovudet på ein gong.
Sekstimarsdagen handlar om
- ein dag å leva med gjennom heile yrkeslivet
- å halda flest mogleg i arbeid når robotiseringa slår inn for alvor.
- Denne kampen må førast på same tid om vi ikkje sluttar å føra andre viktige kampar.
Skal vi nå fram, trengst «all kraft som klassen eier».
